این یادداشت، هیچ ربطی به موضوع ویراستاری و شیوه‌ی نگارش و رسم‌الخط و... ندارد. هنوز هستند خیلی‌ها که مقدماتی‌ترین الفبای فنی نگارش در کامپیوتر و برای وب را یا نمی‌دانند، یا می‌دانند و رعایت نمی‌کنند. هنوز هستند کسانی که از من می‌پرسند چگونه می‌توانند “نیم‌فاصله» ایجاد کنند یا اصلا “نیم‌فاصله" یعنی چه؟ نقطه‌گذاری درست یعنی چه؟ مگر پرانتز و گیومه گذاشتن هم شیوه‌ی خاصی دارد؟در این یادداشت بدون وارد شدن به موضوع رسم‌الخط و ویرایش، الفبای فنی نگارش در کامپیوتر و برای وب را به “ساده‌ترین» زبانی که بلدم، می‌نویسم.
پس دو نکته را یادآوری می‌کنم؛ نخست این که مخاطب این دستورالعمل کسانی‌اند که یا متوجه غلط‌های فنی نگارشی‌شان (در وب) نیستند، یا کسانی‌اند که متوجه‌اند، ولی هنوز دقیقا نمی‌دانند چه باید بکنند. و دوم این که این نکات دقیقا "الفبا"ست. اگر نوشتن روی کاغذ نیازمند دانستن الفبای نگارش است، برای نوشتن در کامپیوتر و برای وب (یا وبلاگ) باید چند نکته‌ی فنی زیر را هم بر آن الفبای نخستین اضافه کنید؛ در غیر این صورت، آدم یا وبلاگ‌نویس بی‌سوادی محسوب می‌شوید (با عرض معذرت از دوستان بزرگوار و فرهیخته‌ای که هنوز در این مورد تنبلی می‌کنند).
نیم‌فاصله چیست؟
برای ایجاد فاصله میان کلمات، ما از کلید SPACE استفاده می‌کنیم که به آن اصطلاحا می‌گوییم "فاصله". اما یک نوع فاصله هم برای ما فارسی‌‌نویسان هست که به آن می‌گوییم "نیم‌فاصله" که با زدن هم‌زمان دو کلید SHIFT و SPACE ایجاد می‌شود. استفاده‌ی هم‌زمان از این دو کلید، بدون این که از نظر ظاهری میان دو کلمه فاصله ایجاد کند، باعث می‌شود این دو کلمه به هم نچسبند. در غالب ویندوزها "نیم‌فاصله" یا همان SHIFT + SPACE عمل نمی‌کند که به آن هم می‌رسیم.
دقیق‌تر بگو نیم‌فاصله چیست؟
معمولا "فاصله" را میان هر دو کلمه‌ی مستقل ایجاد می‌کنیم، مثل همین فاصله‌هایی که بین کلمات این سطر می‌بینید. اما برخی کلمه‌ها هستند که از چندپاره تشکیل شده‌اند، ولی در مجموع یک کلمه محسوب می‌شوند، مثل "می‌شود"، "رفته‌اند"، "دست‌ها"، "همه‌ی" یا همین کلمه‌ی "نیم‌فاصله". اگر دقت کنید، می‌بینید که مثلا کلمه‌ی "می‌شود" از دو بخش "می" و "شود" تشکیل شده، ولی برای ایجاد فاصله میان آنها از SPACE استفاده نشده. به عبارت ساده‌تر این دو بخش هم جدا هستند و هم کنار هم نشسته‌اند چون از SHIFT + SPACE برای ایجاد فاصله میان آنها استفاده شده.
چه فایده‌ای دارد؟
وقتی میان اجزای یک کلمه، به جای SPACE از SHIFT + SPACE استفاده کنیم، هم ظاهر متن‌مان زیباتر می‌شود و از شلختگی پرهیز کرده‌ایم، و هم اتفاق بزرگی برای ماشین زبان‌نفهمی به نام کامپیوتر می‌افتد که تقریبا از آن غافل‌ایم. کامپیوتر هر کلمه‌ای را که با SPACE از دیگری جدا شده باشد، یک واحد مجزا حساب می‌کند، ولی اگر در میان این کلمه از "نیم‌فاصله" یا همان SHIFT + SPACE استفاده شده باشد، همه‌ی آن را یک واحد مجزا محسوب می‌کند. با دوبار کلیک کردن روی کلمات مختلف می‌توانید این وضعیت را آزمایش کنید.
اگر مایل نیستید متن‌تان از نظر ظاهری زیبا و منظم به نظر برسد و این خاصیت کامپیوتر هم برای‌تان مهم نیست، دست‌ِ‌کم به این نکته توجه کنید که نمایش نوشته‌های شما در وب کیفیتی نسبی دارد. اگر خود را به مرور مقید کنید که «فاصله» و «نیم‌فاصله» را به‌جا استفاده کنید، خواهید دید که پایان سطرهای نوشته‌ی شما در وبلاگ یا سایت‌تان، این‌قدر آشفته نمی‌شود. همین الان نگاهی به سایت یک خبرگزاری بکنید یا یک وبلاگ دم‌دست؛ می‌بینید که «می» فعل‌های مضارع در انتهای سطرها جدا افتاده یا مثلا کلمه‌ای در پایان سطر آمده و «ها» جمع آن افتاده اول سطر پایین و... در حالی که اگر این فاصله‌ها به «نیم‌فاصله» تبدیل شوند، اجزای کلمه‌های واحد در هر شرایطی کنار هم می‌ایستند، بدون که به هم چسبیده باشند.
موارد کاربرد نیم‌فاصله چیست؟
«می» افعال مضارع، «ها» جمع، پسوند فعل‌ها، و کلمه‌هایی که از دو یا چند جزء تشکیل شده‌اند. به‌خصوص کسانی که در نوشتن از قاعده‌های گوناگون «جدانویسی» پیروی می‌کنند، بیش‌تر به این «نیم‌فاصله»ی نازنین نیاز دارند.
کامپیوتر من «نیم‌فاصله» ندارد، چه کنم؟
روی این لینک کلیک کنید و یک برنامه‌ی بسیار سبک را (به اسم تری‌لی‌آوت) دانلود کنید. این یک فایل ZIP است. آن را از حالت زیپ خارج کنید و روی آیکون برنامه کلیک کنید. بلافاصله به سمت راست نوار پایین DESKTOP شما یک علامت تازه اضافه می‌شود. بدون نیاز به وارد شدن به این برنامه، از این پس شما در هر محیطی از ویندوز که تایپ کنید(نت‌پد یا ورد یا هر محیط دیگر) امکان ایجاد «نیم‌فاصله» را نیز دارید؛ کافی‌ست به جای زدن کلید SPACE کلید SHIFT را بگیرد و هم‌زمان کلید SPACE را بزنید و از زندگی لذت ببرید. احتمالا تا چند روز کمی کند خواهید بود ولی اگر تحمل کنید، خیلی زود عادت خواهید کرد.
برنامه‌ی «تری‌لی‌آوت» فقط به همین درد می‌خورد؟
علاوه بر امکان ایجاد «نیم‌فاصله»، با این برنامه می‌توانید حتی کلیدهای کیبورد خود را به دلخواه خود تعریف کنید. کافی‌ست روی آیکون برنامه راست‌کلیک کنید و بعد از انتخاب گزینه‌ی «آرایش صفحه کلید» قولنج کیبوردتان را بگیرید. به این ترتیب که بعد از کلیک روی «آرایش صفحه کلید» تصویری از کیبورد شما ظاهر می‌شود. روی کلید هر کاراکتر که می‌خواهید جای آن را تغییر دهید، کلیک می‌کنید، در صفحه‌ی جدید که باز می‌شود تمام کاراکترها در دسته‌بندی‌های مختلف در اختیار شما قرار می‌گیرد. کاراکتر دلخواه‌تان را انتخاب می‌کنید، سپس روی گزینه‌ی «قبول» کلیک می‌کنید؛ به همین سادگی! اگر به سراغش رفتید، توصیه می‌کنم اعداد ردیف بالای کیبورد خود را یکی یکی با اعداد فارسی جایگزین کنید و هنگام تایپ از آنها استفاده کنید تا اعداد میان نوشته‌های شما روی وب، در هر ویندوزی به شکل فارسی دیده شوند.
هر بار باید روی آیکون این برنامه کلیک کنم تا اجرا شود؟
اگر ویندوزتان XP است، در درایوی که ویندوز XP نصب شده (غالبا C) این مسیر را دنبال کنید:
DOCUMENTS AND SETTINGS / ALL USERS / START MENU / PROGRAMS / STARTUP
حالا از روی آیکون آن برنامه با راست‌کلیک یک کپی بگیرید و در فولدر STARTUP پیست کنید، بعد هم ری‌استارت. از این پس نیازی به هربار اجرای برنامه نخواهید داشت.
الفبای نگارش در کامپیوتر و برای وب فقط همین نیم‌فاصله بود؟
نه! دو تا نکته‌ی بسیار مهم دیگر هم هست. نخست علامت‌های نگارشی مثل نقطه، ویرگول، نقطه‌ویرگول، علامت سؤال، علامت تعجب، سه‌نقطه و... شیوه‌ی تایپ این علائم بسیار ساده است. فاصله انداختن بین علامت‌هایی چون [. ، ؛ : ؟ !] با کلمه‌ی قبلی غلط است و فاصله نینداختن بین آنها و کلمه‌ی بعدی‌شان هم به هم‌چنین. درست این است:
]کلمه] [علامت نقطه‌گذاری] [فاصله یا همان] [SPACE کلمه بعد[
پس متوجه باشید که قبل از یکی این علامت‌ها کلید SPACE را نزنید، و نیز متوجه باشید که بعد از علامت‌ها حتما کلید SPACE را بزنید. رعایت این شیوه، هم شکل ظاهری متن را زیباتر می‌کند و هم باعث می‌شود نقطه‌گذاری‌های متن شما در هر حالتی از دیده شدن در مونیتور و یا چاپ شدن روی کاغذ، به هیچ وجه از انتهای سطر پایین نیفتند. هنگام استفاده از سه‌نقطه [...] هم بدون هیچ فاصله‌ای از کلمه‌ی قبل، سه نقطه (دقیقا سه نقطه، نه کم‌تر و نه بیش‌تر) پشت سر هم تایپ کنید؛ این جوری...
نکته‌ی دوم یادت رفت!
دومی و در واقع آخری مربوط است به استفاده از علامت‌هایی مثل پرانتز، کروشه، آکولاد و گیومه (““[{}]»“). برای اینها هم دقیقا یک فرمول بسیار ساده وجود دارد، دقت کنید: هر کدام از این علامت‌ها را که باز می‌کنید، قبلش باید SPACE را زده باشید تا با کلمه‌ی قبلی فاصله ایجاد شود، اما بعد از علامت به هیچ‌وجه کلید SPACE را نزنید و فاصله ایجاد نکنید. برای بستن علامت هم دقیقا برعکس عمل کنید؛ یعنی بدون هیچ فاصله‌ای از کلمه‌ی قبلی، علامت را ببندید، ولی بعد از آن کلید SPACE را بزنید و به نوشتن ادامه دهید. نمونه‌ی این شیوه را می‌توانید در جملاتی از سطرهای بالا که داخل پرانتز آمده‌اند، ببینید. به این مثال هم می‌توانید توجه کنید تا دقیقا دریابید ماجرا چیست: «برای نگارش در کامپیوتر و برای وب باید اصول آن را (به‌عنوان الفبا) رعایت کرد«.
در جمله‌ی بالا هم به وضعیت گیومه دقت کنید و هم به وضعیت پرانتز. این توضیح تکراری‌ست که رعایت این شیوه هم علاوه بر زیبا کردن ظاهر متن، باعث می‌شود این علامت‌ها همواره و در هر حالتی از نمایش و پرینت، سر جای اصلی‌شان باشند و تکان نخورند.
تمام شد؟
به عنوان الفبای فنی، بله تمام شد. ممنون که با دقت خواندید و ممنون که از این پس رعایت می‌کنید و ممنون که به دیگران هم توصیه می‌کنید رعایت کنند. تکرار می‌کنم که این یادداشت هیچ ربطی به موضوع ویرایش و رسم‌الخط و درست‌نویسی ندارد، بلکه صرفا مربوط است به ابتدایی‌ترین قوانین تایپ کردن، خصوصا برای وبلاگ‌نویس‌ها. شخصا نمی‌توانم تصور کنم کسی برای نوشته‌اش اهمیت و جدیت قائل باشد، ولی به ظاهر و آداب نوشتن اهمیتی ندهد. من یکی نوشته‌هایی این‌چنین را همیشه از سر بی‌حوصلگی می‌خوانم، چون احساس می‌کنم این نوشته‌ها آنقدر برای مؤلف‌شان اهمیت نداشته که با ظاهری درست و خوشایند آن را تحویل من بدهد، من چرا باید آن را جدی بگیرم؟
