روزه داری اگر با اصول درست تغذیه انجام شود، پس از پایان ماه مبارک باعث کاهش میزان کلسترول، کاهش وزن، بهبود فشارخون، کاهش اضطراب و افسردگی خواهد شد، اما الگوی نادرست تغذیه در این ماه به دلیل زمان زیادی که معده خالی از موادغذایی است می تواند مشکلات متعددی به علت گرسنگی و تشنگی و پس از آن پرخوری ایجاد کند. به عنوان مثال سوءهاضمه، سردرد، احساس بی حالی و کسالت پس از افطار ازجمله نشانه های شیوه تغذیه نادرست در ایام روزه داری است. این مسئله اگر تا پایان ماه رمضان ادامه پیدا کند نه تنها درسلامت افراد نقش مؤثر نخواهد داشت بلکه باعث ایجاد بیماری های دستگاه گوارش، عوارض قلبی وعروقی، افزایش چربی خون و حتی افزایش وزن خواهد شد.
برای ماه رمضان چه نوع تغذیه ای را توضیه می کنید؟
برنامه غذایی ماه رمضان باید متنوع و متعادل باشد به طوری که تمام مواد غذایی مورد نیاز حفظ سلامت و انرژی بدن در آن گنجانده شده باشد. نان، غلات، میوه ها و سبزیجات، گوشت و حبوبات، تخم مرغ و لبنیات ازجمله این موادغذایی هستند که باید در سه وعده غذایی شامل سحر، افطار و شام مصرف شود.
نباید با مصرف بیش از حد موادغذایی چرب و شیرین مثل زولبیا، بامیه، حلوا، شله زرد و غیره در این ماه اشتهای خوردن موادغذایی مقوی و اصلی را از دست بدهیم. تأمین نشدن نیازهای اساسی بدن، مقاومت افراد را در برابر بیماری ها کاهش می دهد و آنها در معرض ابتلا به بیماری های گوناگون قرار می گیرند.
اگر یک فرد تمام موادغذایی مورد نیاز بدن خود را ازآشامیدنی ها گرفته تا لبنیات و پروتئین های مختلف بلافاصله در لحظه افطار بخورد، دستگاه گوارش خود را از حالت تعادل خارج می کند و به بیماری های دستگاه گوارش مبتلا خواهد شد. به همین دلیل باید در لحظه سحر، افطار و شام وعده های غذایی بصورت کم حجم و مفید صرف شود.
بهتر است با چه غذاهایی افطار کنیم؟
برای شروع افطار، نوشیدن مایعات گرم مانند شیر، چای و آب به همراه چندعدد خرما بهترین شیوه تغذیه خواهدبود، البته علاوه بر این می توانید نان و پنیر و سبزی و یا دیگر لبنیات مورد استفاده در صبحانه را به عنوان افطار تناول کنید، اما هرگز شام را همزمان با افطاری نخورید. مناسب ترین زمان برای خوردن شام، دوساعت پس از افطار است که معده با حجم زیادی از غذا انباشته نشود. از این زمان تا هنگام خوردن سحری سعی کنید با نوشیدن فراوان مایعات میزان آب بدن خودرا در طول روز درسطحی متعادل قرار دهید.
چه کسانی نباید روزه بگیرند؟
دیابت و روزه
دکتر رضا رجبیان استاد دانشگاه و فوق تخصص غدد معتقد است: بیماران دیابتی که چاق هستند و اضافه وزن دارند و بدون مصرف دارو قندشان کنترل می شود، بهتر است روزه بگیرند، اما در سحر و افطار زیاد نخورند.
وی می گوید: کسانی که مجبورند انسولین تزریق کنند، در هر سنی که باشند، بهتر است روزه نگیرند.
به اعتقاد وی، بیماران دیابتی که با روزه گرفتن دچار نوسانات شدید قند خون می شوند، باید در بین روز قند خونشان را کنترل کنند (چه توسط گلوکومتر چه توسط آزمایشگاه فرقی نمی کند)، زیرا ممکن است که نوسانات به دو صورت پایین افتادن قند یا بالا رفتن شدید بروز کند که هر دو حالت برای بیمار خطرناک است.
بنابراین در صورتی که با روزه گرفتن دچار نوساناتی شوند که قند خون متغیر باشد، لازم است که تجدید نظر کنند و روزه نگیرند.
دکتر رجبیان یادآور می شود: آن دسته از بیماران دیابتی که داروی خوراکی مصرف می کنند، در مواردی که تحت نظر پزشک روزه بگیرند، منعی برایشان وجود ندارد.
این استاد دانشگاه با تأکید به اینکه روزه برای سالم سازی روح و جسم است و آشنایی با فلسفه روزه گرفتن مهمترین عاملی است که انسان را به فواید روزه می رساند، تصریح می کند: بیماران و افراد سالم فرقی نمی کند، تمام روزه داران باید در ماه رمضان از پرخوری و مصرف بیش از حد مواد قندی، چربی و … پرهیز کنند و اعتدال در مصرف مواد غذایی را رعایت نمایند.
کلیه های شما در رمضان
بیشترین پرسش و مراجعه به متخصصان کلیه در ماه مبارک رمضان به خاطر سنگ کلیه است و این سؤال همیشه مطرح است که آیا روزه برای سنگ کلیه ضرر دارد؟
** دکتر رضا مهدوی استاد اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی و فوق تخصص پیوند کلیه در این باره می گوید: اگر کسی کلیه اش سنگ ساز است و این سنگ سازی به صورت فعال می باشد و نیاز به مصرف مایعات فراوان دارد، نمی تواند روزه بگیرد، اما اگر فردی قبلاً سنگ کلیه داشته و دفع شده است و الان کلیه اش سنگ ندارد و سنگ سازی فعال هم ندارد، می تواند روزه بگیرد.
وی افزود افرادی که اوره و کراتینین آنها به هر علتی افزایش یافته و بالاست نباید روزه بگیرند.
و یا در صورتی که بیمار مبتلا به عفونتهای ادراری باشد، پروستات بزرگ داشته باشد، یا دچار برگشت ادرار شده باشد و یا به درجاتی از بی اختیاری ادرار مبتلا باشد، منعی برای روزه گرفتن ندارد.
پیوند کلیه و روزه
دکتر مهدوی برای بیماران پیوندی که باید در روز چند نوبت دارو مصرف کنند و داروهایشان حیاتی است، روزه را جایز نمی داند و شرایط این بیماران را خاص اعلام می کند.
سنگ سازان بخوانند
این استاد دانشگاه توصیه می کند: بیمارانی که سابقه سنگ سازی دارند، حتماً باید در وعده های سحر و افطار و فاصله بین افطار و سحر مایعات بیشتر (آب و چای کمرنگ) بنوشند.
بیمارانی که تحت درمان با داروهایی هستند که زمینه سنگ سازی را بیشتر می کند یا بیماران کلیوی که به بیماریهای خاصی که زمینه سنگ سازی را افزایش می دهد یا در طول روز تعریق زیاد دارند، باید برنامه خود را طوری تنظیم کنند که دچار تعریق نشوند و در فاصله افطار تا سحر کمبود مایعات را جبران نمایند.
دستگاه گوارش در رمضان
دکتر داوود شریفی فوق تخصص بیماریهای گوارش و استاد دانشگاه علوم پزشکی در پاسخ به این سؤال که بیماران گوارشی در ماه رمضان چه شرایطی دارند، می گوید: اکثر بیماریهای گوارشی با روزه منافات دارد، مثل زخمهای دستگاه گوارش، هپاتیتها، سیروزها، سوء جذبها و هر نوع سرطانی که در هر یک از اعضای گوارش مثل کبد ، لوزالمعده، کیسه صفرا، مری، معده و… باشد، بیمار را از روزه گرفتن معاف می کند.
روزه مشروط
اما بعضی از بیماران گوارشی به طور نسبی و مشروط می توانند روزه بگیرند، مثل کسانی که ریفلاکس معده (برگشت اسید معده)، سوزش پشت جناغ سینه، احساس تلخی و ترشی در دهان، احساس نامطبوع در ناحیه معده و سردل و یا احساس پری معده قبل از غذا دارند.
در مورد افرادی که دچار ورم مری، معده و اثنی عشر هستند و داروهای قبل از غذا و بعد از غذا مصرف می کنند، ممنوعیت مطلق وجود ندارد و می توانند با مصرف دارو طبق دستور پزشک در سحر و افطار، روزه بگیرند، اما همین افراد اگر دچار درد یا خونریزی شدند، نباید روزه بگیرند.
اگر بیمار خونریزی به صورت استفراغ خونی یا مدفوع قیری شکل داشته باشد، احتمال خونریزی مری و معده و اثنی عشر وجود دارد که با مشاهده هر یک از این علایم نباید روزه بگیرند.
اما اگر سوزش یا درد قابل تحمل باشد و دارو هم مصرف کند، به شرط آنکه علایم در روزهای بعد شدیدتر نشود، می توانند روزه بگیرند و یا روز درمیان روزه بگیرند.
بیمارانی که دچار بیماریهای گوارشی شدید نیستند باز هم مجازند روزه بگیرند.
در صورتی که مری، معده و اثنی عشر فقط ورم داشته باشد، اما زخم نباشد، روزه گرفتن مانعی ندارد، اما اگر در اندوسکوپی زخم دیده شود نباید روزه بگیرند.
افرادی که مبتلا به کولیتهای عصبی یا روده تحریک پذیر هستند (اسهالهای مزمن) می توانند به طور مشروط روزه بگیرند. یعنی اگر علایم نسبت به روزهای قبل بیشتر نشده باشد روزه عیبی ندارد، اما اگر به طور مثال چهار بار اجابت مزاج هشت بار شده باشد، نباید روزه بگیرند، چون آب بدن کاهش شدید یافته و شوک و غش دست می دهد.
مطلقاً ممنوع
دکتر شریفی روزه را برای بیمارانی که در اندوسکوپی مری و معده و اثنی عشر آنها زخم دیده شده (چون با رادیوگرافی زخم مشاهده نمی شود) و زخم ثابت شده دارند و بهبود پیدا نکرده و یا عود کرده، ممنوع اعلام می کند.
همچنین مبتلایان به سرطانهای معده، سرطان روده بزرگ، کولیتهای اولروز (خونریزی دهنده)، مبتلایان به سنگ کلیه و صفرا که سنگ در حال حرکت و مهاجرت باشد، بیماریهای کبدی و ورم کبد که آنزیمهای کبدی بالاست و مراحل حاد هپاتیت C-B-A و بیماریهای هپاتیت خود ایمنی که در خانمها بیشتر دیده می شود، بیماریهای مزمن کبدی، سرطانهای کبد، سرطانهای لوزالمعده، ورم حاد و مزمن لوزالمعده که در اثر حرکت سنگ صفراوی به وجود می آید و پانکراتیت حاد نامیده می شود، نیز به اعتقاد وی به هیچ وجه نباید روزه بگیرند، چون روزه باعث تشدید علایم بویژه خونریزی در بیمار شده و کم خونی شدید مشکلات و عوارض جدی به دنبال خواهد داشت.
توصیه های گوارشی
این فوق متخصص گوارش به بیمارانی که در ماه رمضان روزه می گیرند توصیه می کند:
- از مصرف غذاهای محرک، غذاهای تریتی و خمیری مثل آبگوشت، شله، حلیم، ماکارونی پرهیز کنند به جای آن غذاهای خشک مثل برنج، نان، گوشت مصرف نمایند.
- میوه در حدی که ویتامین به بدنشان برسد، مصرف کنند میوه هایی مثل هلو، سیب و موز رسیده مفید است، اما میوه های پرحجم مثل هندوانه، خربزه و طالبی توصیه نمی شود.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک را صحیح مصرف کنند و با پزشک خود نیز مشورت نماید.
قلب شما در رمضان
دکتر هوشنگ فروهی متخصص قلب و عروق و استاد دانشگاه آزاد درباره بیماران قلبی و روزه داری اضافه می کند: بیمارانی که سکته قلبی جدید داشته اند، نباید روزه بگیرند.
این استاد قلب و عروق علت ناتوانی در روزه گرفتن را غلیظ شدن خون و نیاز به مایعات فراوان در بیماران قلبی می داند و اضافه می کند:
کسانی که زمینه غلظت خون و زمینه سکته دارند، بهتر است روزه نگیرند.
به اعتقاد وی، این بیماران باید در طول روز مایعات کافی مصرف کنند تا خونشان غلیظ نشود، زیرا در صورت افزایش غلظت خون، احتمال سکته مجدد وجود دارد.
تکلیف جراحی شده ها چیست؟
دکتر فروهر خاطرنشان می کند: کسانی که سه ماه از عملشان گذشته باشد و تحت نظر پزشک معالج باشند، می توانند روزه بگیرند، اما باید از نظر مصرف دارو و غذا مراعات کنند که دارو به موقع مصرف شود و غذا نیز زیاد نخورند که فشار بیشتر به قلبشان وارد نشود.
افرادی که چربی خونشان زیاد است تا هنوز دچار بیماری قلبی نشده اند، می توانند روزه بگیرند و برایشان مفید است، چون با روزه صحیح چربی خون کاهش پیدا می کند، اما اگر بیمارانی کروز دارند، بهتر است روزه نگیرند. البته در تمام موارد مشورت با پزشک معالج توصیه می شود.
دکتر فروهر در خصوص بیماران قلبی که دریچه مصنوعی و پیس میکر (باطری) دارند یا به خاطر جلوگیری از لخته شدن خون داروی رقیق کننده مصرف می کنند، توضیح داده و می گوید: این بیماران هیچ منعی برای روزه گرفتن ندارند، اما اگر لخته در رگهای پا وجود داشته باشد، با توجه به خطر حرکت لخته، بهتر است روزه نگیرند.
* توصیه های قلبی
- چربی و نمک و قند و کالری ها را در ماه رمضان افزایش ندهند و غذای سبک بخورند.
- سعی کنند از خشک شند آب بدن جلوگیری کنند، به خصوص امسال که ماه رمضان با هوای گرم همراه است.
- مراقب باشند زیاد عرق نکنند تا غلظت خونشان افزایش نیابد (در ساعات گرم روز از منزل بیرون نروند.)
- از پرخوری پرهیز نمایند.
- مایعات، سبزیجات، میوه به اندازه کافی مصرف نمایند.
- با پزشک معالج خود مشورت کنند.
نگاههای آسمانی و رمضان
دکتر عباس عظیمی متخصص بینایی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی در خصوص ماه رمضان و حفظ سلامت بینایی اعتقاد دارد: کسانی که چشمان نسبتاً ضعیف از نوع نزدیک بینی پاتولوژیک یا بیماریزایی دارند و قدرت سیستم بینایی آنها به حدی است که با برداشتن عینک قادر به دیدن نیستند، بر طبق فتاوی معتبر گرفتن روزه برایشان جایز نیست.
وی می گوید: هر عاملی که باعث می شود سیستم چشم و بینایی دچار اختلال شود، حتی روزه گرفتن، جایز نمی باشد، اما اگر کسانی علیرغم داشتن چشمان ضعیف از بدن سالم و نیز بافت چشمی پرقدرتی برخوردارند و در صورت گرفتن روزه علایمی همچون تاری چشم، سردرد و سوزش چشمی برایشان به وجود نمی آید، گرفتن روزه مجاز است.
به اعتقاد دکتر عظیمی، بیماران در تمام موارد و اینکه روزه بگیرند یا نگیرند بهتر است با متخصص مربوطه مشورت کنند.
کودکان و نوجوانانی که در حال رشد هستند و دارای چشمان ضعیفی می باشند اگر سیستم بدنی شان توان روزه ندارد، قطعاً این وضعیت بر چشم آنها نیز اثر خواهد گذاشت و نباید روزه بگیرند، چون نیاز به تغذیه مناسب و کافی دارند.
کسانی که تجربه ضعیف تر شدن چشمان را در ماههای رمضان گذشته دارند و متوجه این حقیقت شدند که با روزه گرفتن چشمهایشان ضعیف تر شده، باید با احتیاط روزه بگیرند.
* توصیه های چشمی
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تصریح می کند:برای اطمینان از اینکه روزه داری بر سیستم بینایی اثر سوء نمی گذارد توصیه می شود: هنگام سحر موادغذایی، سبزیجات، میوه، به خصوص آب سیب، پرتقال، هویج و کلاً موادی که دارای ویتامین های A،B،C، و ترکیبات آن هستند و موادی که حاوی کلسیم و فسفر فراوان می باشند، مصرف کنند.
در سفره سحر و افطار هرم غذایی لحاظ شود و سه رنگ سبز و قرمز و سفید حتماً در برنامه غذاهای افطار و سحر قرار گیرد. (سبزی، گوشت و مواد پروتئینی و لبنیات) زیرا سرشار از ویتامینهای یاد شده و کلسیم است.
وی یادآور شد: گوجه فرنگی بهترین منبع ویتامین Cاست که نه تنها سیستم چشم و بینایی را حفاظت می کند و عوامل اجرایی مؤثر در ایمنی چشم را بالا می برد، بلکه بافتهای چشم از جمله صلبیه را قوی می سازد.
* آرامش اعصاب در رمضان
دکتر حمید صالحپور روانپزشک و مشاور پژوهشی بهزیستی به نکته مهمی درباره بیماران روانپزشکی اشاره کرده و می گوید:
بعضی از بیمارانی که تحت معالجه روانپزشکی هستند و داروهای عمده مصرف می کنند، چون با مصرف این داروها دچار عوارض دارویی می شوند، نمی توانند روزه بگیرند.
وی عوارض داروها را کاهش شدید ترشحات سیستم گوارشی و در نتیجه خشک شدن و ترک ترک شدن زبان بیمار عنوان کرده و کاهش و افت فشار خون را عارضه دیگر این داروها می داند و به همین دلیل معتقد است که این بیماران نمی توانند روزه بگیرند.
دکتر صالحپور اضافه می کند: مصرف زیاد مایعات و آب در سحر نمی تواند در طول روز آب بدن را تأمین کند، چون آب مصرفی خیلی سریع رفع می شود و ذخیره نمی گردد، بنابراین بیماران اعصاب نمی توانند عوارض دارویی را خنثی نمایند.
این روانپزشک متذکر می شود: بیمارانی که داروهای عمده روانپزشکی مصرف می کنند و سایکوتیک هستند و اختلال عمده روان پزشکی (پسیکوتیک) دارند از لحاظ پزشکی قانونی و همچنین خود به خود از نظر شرعی از روزه گرفتن معافند.
به اعتقاد وی، این بیماران هم به دلیل خود بیماری (سایکوز) و مصرف مواد دارو یی و عوارض آن نمی توانند روزه بگیرند.
دکتر صالحپور یادآور می شود: در اختلالات (نوروتیک) بیماریهای عصبی معمولی روزه اشکالی ندارد، اما در بیماریهایی مثل آلزایمر، انواع دمانی (زوال عقلی) یا نسیان و اختلال جنون (سایکوز) از روزه گرفتن معاف می باشند.
* سال اولی ها
دکتر سیمین پرتوی فوق تخصص تغذیه و گوارش کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی در پاسخ به نگرانی والدینی که فرزندانشان برای اولین بار روزه می گیرند، می گوید: والدین باید بیشتر به رشد بچه هایشان و تحمل آنها نگاه کنند نه به سن و سالشان و وزنشان.
بعضی بچه ها وزن خوبی دارند، اما طاقت روزه گرفتن ندارند و یا بالعکس، تشخیص با پدر و مادر و پزشک معالج است.
بچه ها ممنوع
به اعتقاد دکتر پرتوی، دیابتی ها که طاقت کم آبی ندارند و مرتب باید آب و مایعات بنوشند.
بچه هایی که دیابت بی مزه دارند(دیابتی که مثل مرض قندیها قند خون بالا نمی رود اما عطش زیاد دارند و در روز چند بطری آب می نوشند، ادرارشان زیاد است و ضعیف و لاغر هستند.
بچه هایی که دچار بیماریهای مزمن کلیوی، گوارشی، سوء جذب، سیروز کبدی، بیماریهای نقص ایمنی مزمن هستند یا باید مرتب دارو مصرف کنند و آنتی بیوتیک بخورند.
بچه هایی که دچار تهوع، استفراغ، درد معده و یا سابقه خونریزی و زخم معده داشته باشند که گرسنگی باعث تحریک آن می شود.
بچه هایی که هپاتیت حاد گرفتند و یا دچار پنومونی و عفونت ریه هستند یا تب مالت دارند و … از روزه گرفتن معافند.
برای شما روزه مفید است
بچه هایی که سالم هستند و وزن اضافی دارند و می توانند با تنظیم وضع تغذیه و ساعات غذایی در ماه رمضان، برنامه همیشگی تغذیه خود را تنظیم کنند که منجر به کاهش وزن اضافی آنها شود، روزه برایشان بسیار مفید است.
توصیه های لازم برای بچه های روزه گیر
دکتر پرتوی به چند نکته مهم اشاره کرده و تصریح می کند:
با توجه به اینکه بچه ها برای رشدشان نیاز به غذای کافی و مناسب دارند با ید سحرها غذای با کیفیت بخورند.
والدین از دادن غذاهای شور مثل خیارشور، سوسیس، کالباس و غیره به بچه ها خودداری کنند.
گردو و خرما را از سفره افطار حذف نکنند.
بچه هایی که ظاهرشان خوب است، اما با یکی دو روز روزه گرفتن دچار تهوع و استفراغ و معده درد می شوند، بهتر است روزه نگیرند.
بچه هایی که اسهال حاد دارند و بدنشان کم آب است، بهتر است تا بهبود کامل روزه نگیرند.
میوه و مایعات حتماً در فاصله بین افطار و سحر مصرف کنند و سوپ هم در وعده های غذایی سحر و افطار بخورند تا دچار یبوست نشوند. روغن زیتون نیز برای جلوگیری از یبوست برای بچه ها و بزرگترها توصیه می شود.
