از دیدگاه کلی ، سه گروه از داروها توسط ورزشکاران مورد استفاده نابجا قرار می گیرند که عبارتند از :
1- داروهای نیروزا ( ergogenic ) که توسط ورزشکار به طور آگاهانه برای افزایش کارآیی ورزشی مورد استفاده قرار می گیرد ، مانند استروئیدهای آنا بولیزان
2- داروهای درمانی (Therapeutic ) که توسط ورزشکار یا پزشک معالج وی بطور آگاهانه ویا ناآگاهانه در قالب نسخه های درمانی مورد استفاده واقع می شوند، طبق مقررات ، برخی از یان داروها نظیر داروهای ضد احتقان مقاد سمپاتیک وداروهای مخدر ضد اسهال و یا کورتیکواستروئیدهای موضعی ، در صورتی که قبل از مسابقه توسط پزشک تیم ، مصرف آنها باطلاع کمیته برگزار کننده رسیده باشد ، مجاز شمرده می شوند.
3-داروهای نشئه آور (recreational drugs ) که برای ایجاد حالت خوشی کاذب وعدم احساس خستگی وتنش های روحی توسط ورزشکار مصرف می شوند نظیر الکل وماری جوانا براساس نظرIOC- M مصرف پنج گروه از داروها توسط ورزشکاران در مسابقات ورزشی ممنوع می باشد که عبارتند از محرکهای سیستم اعصاب مرکزی ، ضد دردهای مخدر، استروئیدهای آنابولیزان ، داروهای مدّر وبالاخره مسدود کننده های گیرنده های بتا آدرنرژیک. داروهای محرک سیستم اعصاب مرکزی : این داروها در درمان جهت افزایش هوشیاری ، رفع خستگی ، کاهش اشتها ، درمان برخی اختلالات خواب آلودگی ونیز در «قزون فعالیتی» کودکان بکار می روند .
داروهایی از این دسته که در ورزش مورد استفاده نابجا قرار می گیرند ، شامل کوکائین ، آمفتامین، کافئین وپروپانول آمین هستند . طبق بررسیهای بعمل آمده بیش از میلیونها نفر از جوانا کوکائین مصرف می کنند . محرکهای سیستم اعصاب مرکزی ، توسط ورزشکاران برای افزایش میزان انرژی ، دقت وتمرکز حواس ، تحریک رفتاری وبالابردن سطح هوشیاری استفاده می شوند . این داروها در حدود 20 درصد از مجموع سوء استفاده های دارویی را بخود اختصاص می دهند .
کوکائین برای اولین بار توسط فروید جهت درمان دسته ای از اختلالات عصبی بکار رفت ، اما بدلیل بروز عوارض جانبی خطرناک وکشف داروهای جدیدتر با خصوصیات برتر ، بزودی کنار گذاشته شد .کوکائین ، ابتدا ایجاد حالت سرخوشی ونشئه ، وپس از آن حالت نا امیدی می نماید . سرعت انعکاسهای محیطی فرد در پاسخ به دارو بالا رفته ولی درکنار آن ، فشارخون و تعداد ضربان قلب نیز بطور قابل توجهی افزایش می یابد . از عوارض جانبی کوکائین می توان به کاهش هماهنگی حرکات ، هیجان ، بی خوابی، بی قراری ، اضطراب ، جنون ، سکته های قلبی و نا رسایی اختقانی قلب اشاره کرد .
به عنوان نمونه مرگ «لین بیاس» ستاره بسکتبال دانشگاه مریلند آمریکا و « دان راجرز» فوتبالیست آمریکایی در سال 1986 بر اثر اسید وزلاکتیک ناشی از مصرف کوکائین بوده است . آمفتامین ها گروه دیگری از این دسته داروها هستند . سرآغاز دوپینگ در ورزشهای نوین با این داروها بوده است . این داروها توسط ورزشکاران جهت کاهش احساس خستگی ، افزایش انعکاسهای محیطی وتمرکز حواس ، حالت تهاجمی وبالاخره کاهش وزن استفاده می شوند .
بدلیل عدم احساس خستگی توسط ورزشکاران این خطر وجود دارد که این افراد ساعتهای متمادی به فعالیت بدنی ادامه داده و عوارض جبران ناپذیری به بدن آنان وارد آید . عوارض قلبی عروقی ، اختلالات انعقاد خون ، خشونت وبی رحمی ، اعتیاد ، تحریک عصبی وگرما زدگی از اثرات ناخواسته این داروها هستند .مرگ «کورت انمارجانسون » دوچرخه سوار دانمارکی در المپیک 1960 رم در اثر مصرف آمفتامین بوده است .
فتیل پروپانوئل آمین،محرک دیگر سیستم عصبی مرکزی است که در فرمولهای ضد سرما خوردگی جهت رفع احتقان وآبریزش دستگاه تنفسی فوقانی استفاده می شود . این دارو ، بدلیل بروز اثرات سمی در مقادیر مصرف بالا کمتر توسط ورزشکاران استفاده شده است . از عوارض جانبی این دارو می توان به افزایش فشار خون، حملات صرعی ،آریتمی قلبی وحتی افزایش احتمال سکته قلبی اشاره نمود .
داروی دیگرمحرک سیستم اعصاب مرکزی ، کافئین است . کافئین ماده ای از گروه« متیل گزانتین ها» می باشد که درچای وقهوه بفراوانی وجود دارد . این دارو ، علاوه بر خصوصیات کلی تحریک سیستم عصبی مرکزی بدلیل اقزایش مصرف اسیدهای چرب ، می تواند انرژی زاهم باشد . کافئین در ترکیب برخی از داروهای مسکن وضد سرماخوردگی وجود دارد .
در ورزشهای استقامتی ، برخی از ورزشکاران از این دارو استفاده می کنند. از عوارض ناخواسته این دارو علاوه بر عوارض کلی ، خاصیت مددی، آریتمی قلب، عدم هماهنگی اعمال دقیق وبرهم زدن وضعیت خواب وبیداری را می توان نام برد . بدلیل وجود کافئین در ترکیب نوشیدنی ها معمولی غلظت مجازی معدل 12 میکروگرم بر میلی لیتر از این دارو در ادرارتعیین شده است که بالاتر از آن دوپینگ محسوب می شود .
داروهای مدّر:
این داروها شامل دسته گسترده ای از ترکیبات شیمیایی با اثر مشترک افزایش میزان دفع ادرار می باشند . داروهای مدر در مواردی نظیر گلوکوم ، قلیایی کردن ادرار ، آلکالوزمتابولیک ، کوه گرفتگی حاد، ادم حادریوی ، افزایش کلسیم خون ، مسمومیت با یونهای مختلف ، نارسایی حاد کلیوی ، افزایش اسید اوریک خون ، فشار خون بالا، نارسایی احتقانی قلبی ودیابت بی مزه کاربرد درمانی دارند. مصرف نابجای داروهای مدر در ورزش بدلیل اثر کاهش وزن ناشی از آنهاست که در رشته هایی نظیر کشتی ، وزنه برداری، بوکس، ورزشهای رزمی وقایق رانی مطلوبست به علاوه ، این داروها برای رقیق کردن ادرار وفرار از نتیجه آزمایشات مثبت سایر داروهای مورد استفاده در دوپینگ بکار می روند . از عوارض ناخواسته این داروها ، بهم خوردن تعادل آب والکترولیتهای بدن ( که برای حفظ حیات ، بسیار ضروری است .) ومخاطرات قلبی – عروقی ، عصبی ومتابولیک ناشی از آن ، قابل ذکر است .
استروئیدهای آنابولیزان :
استروئیدهای آنا بولیزان ، مشتقات هورمون مردانه یاتستوسترون می باشد که در مقایسه با خود تستوسترون (هورمون مردساز ) دارای اثرات آنابولیک بیشتر واثرات مردانه ( آندروژنیک ) کمتر هستند .
مصارف درمانی این گروه دارویی ، شامل اختلالات عملکرد غدد جنسی مردانه ، کم خونی ، سرطان پستان (به عنوان داروی کمکی ) آنژیوادم ارثی و آندومتریوز ( بیماریزنان ) ، تاخیر رشد استئوپروز (پوکی استخوان) سوختگی وجراحی می باشد برای درمان کوتاه مدت از انواع خوراکی نظیر متیل تستوسترون و جهت درمان بلند مدت از انواع تزریقی مانند ناندرولون استفاده می شود . نخستین گزارشات حاکی از کاربرد نابجای این داروها در ورزش به سال 1950 مربوط می شود تا جایی که گروهی از وزنه برداران وبدنسازان مرتکب دوپینگ با این داروها شده بودند . پس از آن ، درخشش وزنه برداران روسی را در المپیک 1960 رم به مصرف داروهایی از این دسته نسبت دادند . استروئیدهای آنابولیزان در سال 1974 به فهرست داروهای ممنوعه اضافه شدند .
بدلیل احتمال مصرف نابجای هورمون تستوسترون توسط ورزشکاران برای فرار از نتایج آزمایش مثبت ، در سال 1984 نسبت غلظت ادراری تستوسترون به اپی تستوسترون معادل 6 به 1 بعنوان حد مجاز شناخته شد وبالاتر از آن ، نشانگر مصرف تستوسترون خارجی قلمداد گردید ( زیرا این ترکیب در بدن یک فرد عادی وجود دارد ) .
خلع مدال طلای بن جانسون دونده کانادایی در المپیک 1988 سئول به دلیل مصرف نابجای داروی " استانوزولول " ودها مورد دیگر از این دست نشانگر وسعت مصرف این داروها در ورزش امروز می باشد . این داروها توسط ورزشکاران جهت افزایش کارآیی ورزشی ، حجم وقدرت عضلانی ، ایجاد ظاهری درشت وخشن نما و بالاخره افزایش حالت تهاجمی وکاهش احساس خستگی استفاده می شوند . بیشترین میزان مصرف این داروها در رشته های بدنسازی ، دو ومیدانی ، کشتی ، وزنه برداری وفوتبال گزارش شده است .
اولین گروه از اثرات جانبی این داروها ، عوارض مردانه ( اندروژنی ) ناشی از آنها است که شامل پیدایش وافزایش جوش صورت طاسی ، تحلیل رفتن شور جنسی ، تحلیل بیضه ها ، تحریک پذیری ، حالت تهاجمی ، ژنیکوماستی ( بزرگ شدن پستانها) ایجاد صفات مردانه در زنان وبالاخره عقیمی می باشد .
عوارض عضلانی اسکلتی این داروها شامل تسریع بسته شدن اپی فیز استخوانها ( خط رشد ) در دوره های نوجوانی وجوانی وبنابر این رکود رشد ، افزایش احتمال دررفتگی استخوان ، عدم تناسب عضله با زردپی وبالاخره تخریب مفاصل می باشد . استروئیدهای آنابولیزان پس از بسته شدن اپی فیز تاثیری برروی رشد استخوان ها ندارند . عوارض کبدی استروئیدهای آنابولیزان گسترده بوده ودر زمره عوارض بلند مدت وخطرناک این داروها می باشند این عوارض در هنگام مصرف انواع خوراکی داروها بیشتر دیده می شوند وامروزه بدلیل روی آوردن ورزشکاران به این نوع از داروها به لحاظ دفع سریعتر آنها نسبت به انواع تزریقی ، متاسفانه میزان مصرف نوع خوراکی بالا رفته است .
اثر بر روی متابولیسم ( سوخت وساز ) کبدی داروها واستروئیدهای درون زا ، احتباس صفرا ویرقان انسدادی ، نارسائی کبدی ، تخریب بافت کبد وبالاخره سرطان های خوش خیم و بدخیم از جمله عوارض کبدی این داروها هستند که زمان بروز آنها حتی تا 22 سال بعد از مصرف دارو نیز گزارش شده است .
دسته بعدی عوارض جانبی داروها ی آنابولیزان ، بر روی کلیه و پروستات ایجاد می شوند که مهم ترین آنها ،بزرگ شدن پروستات وسرطان وسرطان پروستات وکلیه هستند . از جمله مهم ترین عوارض قلبی عروقی وخونی استروئیدهای آنابولیزان که به فراوانی مشاهده می شوند افزایش میزان LDL وکاهش HDL خون وبدین ترتیب افزایش احتمال بروز سکته قلبی ( انفارکتوس میوکارد ) وسکته مغزی ، افزایش میزان انعقاد خون و افزایش تعداد سلولهای خون ( پلی سیتمی ) قابل ذکر هستند .
علاوه بر اثرات جسمانی فوق الذکر ، دسته ای از اثرات روحی – روانی نظیر افسردگی ، هیجان ، جنون و بالاخره اعتیاد نیز در اثر مصرف این داروها ایجاد می شوند
